Prawdą jest, że doświadczenia te często towarzyszą mistyce, ale nie mogą być z nią utożsamiane. Właśnie to jest często powodem uprzedzeń do mistyki.

Co znaczy słowo mistyka?
W chrześcijaństwie przymiotnik mistyczny (gr. mystikos) oznacza ukryty. W religiach niechrześcijańskich słowo mistyka, jak i termin misterium, oznaczało obrzędy znane tylko wtajemniczonym. Trzeba zdawać sobie sprawę z zagrożeń, błędów związanych z mistyką, które prowadzą do wypaczenia życia duchowego. Należy do nich psychologizm, synkretyzm i gnostycyzm. Krótko zatrzymam się przy każdym z nich. Psychologizm to dążenie, aby życie duchowe sprowadzić do pewnych stanów świadomości. Teresa od Jezusa, Jan od Krzyża, Ignacy Loyola bardzo dużo uwagi poświęcają ewolucji stanów ludzkiej świadomości poprzez wszystkie etapy rozwoju życia duchowego. Jest to ważne, nie można tego odrzucać. Jednak elementy te nie mogą pomniejszać doniosłości elementów bardziej pierwotnych, które pozostają podstawowe. Życie duchowe nie sprowadza się przecież do stanów świadomości i nie należy próbować wywoływać ich za pomocą odpowiednich środków psychologicznych. Nie można interpretować czy opisywać chrześcijańskiego życia duchowego pomijając Boga, który jest najważniejszy, który pełni dominującą rolę,
który mówi do nas przez Chrystusa w Kościele. Synkretyzm jest konsekwencją psychologizmu. Jeżeli życie duchowe zostanie sprowadzone do warstwy psychicznej,
to można dojść do przekonania, że doświadczenie religijne jest, lub może być, we wszystkich religiach takie samo. A to przecież nie jest prawdą. Gnostycyzm natomiast stara się poznać ostateczny sens rzeczy na drodze doświadczenia poprzez stosowanie rozmaitych rytów i ćwiczeń metodycznych. Gnostyk wierzy, że dzięki tym różnym ćwiczeniom, często zaczerpniętym i praktykowanym na Wschodzie, będzie mógł wszystkiego doświadczyć i pozna ostateczny sens rzeczywistości.

Chcąc uzyskać oświecenie, zajmuje się okultyzmem, magią, astrologią, spirytyzmem, parapsychologią, a wszystko to czyni, bo ma nadzieję, że tą drogą dojdzie po poznania prawdy. W chrześcijaństwie mamy również do czynienia z dążnością do doświadczenia Boga i poznania ostatecznego sensu rzeczy, ale z autentycznym doświadczeniem. Przejdziemy teraz do natury mistyki. A będzie to możliwe, jeśli wyjdziemy od jej źródeł. Skupimy się przez moment na relacji, jaka zachodzi pomiędzy mistyką a misterium. Misterium dla ucznia Chrystusa to Chrystus, który się objawia i człowiek, który Go przyjmuje, aby żyć Jego życiem. Tak naucza nas św. Paweł, szczególnie w liście do Kolosan i w I Liście do Tymoteusza. Człowiek, który doświadczył daru łaski, w naturalny sposób pragnie zjednoczenia z Chrystusem. Jest to zgodne z człowieczą naturą. Bierne oddanie się pod władzę miłości, która się udziela, należy do istoty chrześcijańskiego stylu życia. Mistyka chrześcijańska należy do logiki wiary, która przyjmując misterium, otwiera się na Ducha, aby przyjąć całą treść Słowa Wcielonego. Mistykę jako szczególne doświadczenie duchowe można określić tylko w powiązaniu z misterium Chrystusa i Jego krzyża, które św. Paweł opisał jako wielki sekret Słowa Bożego objawiony wreszcie światu.  To doświadczenie misterium jest możliwe wyłącznie dzięki Bożemu działaniu w życiu wierzącego, który jest na nie otwarty.
Ojciec Gogola zauważa, że w nauczaniu św. Pawła misterium to wypełnienie planu Boga w Chrystusie początkowo ukrytego, następnie objawionego ludziom. Misterium, choć objawione człowiekowi, nie może być do końca przez niego zgłębione, ale może być coraz lepiej poznawane. Istotna część misterium dotyczy ustanowienia ścisłych więzów pomiędzy ludźmi a Bogiem poprzez Chrystusa. Plan Boga ma na celu zbawienie wszystkich ludzi; oprócz odpuszczenia grzechów sięga aż po usynowienie i komunię miłości. Jezus Chrystus jest miejscem wypełnienia się misterium, jego Pośrednikiem, tzn. objawia ludziom zaproszenie Boga do komunii ze sobą i wprowadza w nią. Św. Paweł poucza, że w Chrystusie są wszystkie skarby mądrości i umiejętności. Chrystus jest najgłębszą treścią misterium. Ojcowie Kościoła inspirują się tym Pawłowym określeniem misterium. Jednak nadają oni terminom istniejącym w tamtej kulturze nowy sens. Często akcentują nierozdzielność misterium chrześcijańskiego z sakramentami. Ojciec Gogola przytacza i charakteryzuje trzy aspekty misterium według św. Jana Chryzostoma: 1. Misterium jest sekretem Boga objawionym ludziom. To objawienie misterium ludziom jest znakiem zaszczytu, jaki ich spotkał, i przyjaźni, której to objawienie jest znakiem. My też wyjawiamy nasze sekrety najpierw przyjaciołom. Możemy być zatem pewni, że celem objawienia misterium jest komunia człowieka z Bogiem. 2. Misterium można poznać i w nim uczestniczyć jedynie przez wiarę, która pozwala przejść od rzeczy widzialnych do niewidzialnych. Wiara pozwala wierzyć w to, czego nie widzimy. Niewierzący widzi w Jezusie ukrzyżowanym tylko Jego słabość, pohańbienie i śmierć. Wierzący w tym samym znaku dostrzega Jego zwycięstwo, Jego moc. 3. Misterium pozwala dostrzec paradoks posłannictwa ewangelicznego, ponieważ Pismo św. nazywa misterium to, co przekracza ludzkie nadzieje i zrozumienie. Według Chryzostoma, najbardziej charakterystyczną cechą misterium jest to, iż jest ono głoszone wszędzie, wszędzie rozumieją je tylko ci, którzy mają prawe myślenie: jego zrozumienie daje Duch Święty w takiej mierze, w jakiej jesteśmy zdolni je przyjąć. Nawet nam, wierzącym, nie jest dana pełna jasność i wyczerpujące poznanie misterium. Przeznaczeniem misterium jest, aby było odkryte, objawione przez Boga ludziom. Zgłębianie misterium posiada pewne stopnie. Zależy z jednej strony od Bożego działania, z drugiej zaś od współpracy człowieka. Postęp w zrozumieniu misterium przechodzi od prostego poznania wiary aż do doświadczenia wyższego rzędu, którym jest zarazem żywa wiara i poznanie mistyczne. Św. Paweł uczy, że uczestnictwo w misterium pozwala wiernemu otrzymać światło i siłę do miłowania na wzór Chrystusa i w komunii z Nim. Nie podkreśla się tutaj nadzwyczajnych doświadczeń, ale działanie Ducha Świętego, który przekształca wewnętrznie wierzącego. To Duch Święty zakorzenia w jego sercu miłość, aby - jak czytamy w liście do Efezjan "Ojciec według bogactwa swej chwały sprawił [...] przez Ducha swego wzmocnienie siły wewnętrznego człowieka. Niech Chrystus zamieszka przez wiarę w naszych sercach; abyście w miłości wkorzenieni i ugruntowani" zdołali poznać ogrom misterium. Ojciec Gogola stwierdza, że właśnie odwołanie się do misterium takiego, jakie reprezentuje św. Paweł, pozwala określić charakterystykę chrześcijańskiej mistyki. W centrum mistyki chrześcijańskiej jest, według terminologii św. Pawła, misterium, zamiar Boga, "aby wszystko zjednoczyć w Chrystusie" (Ef 1,9-10). W misterium, kiedyś ukrytym, a dziś nam objawionym, Bóg kontynuuje w ludziach cud dokonany w Chrystusie - włącza ich w Jego paschalne przejście ze śmierci do życia, ze stanu nieprzyjaźni do stanu wspólnoty miłości. To przejście możliwe jest tylko dzięki ofierze Jezusa Chrystusa i spełnia się przez Niego i w Nim - dzięki uczestnictwu w Jego łasce. Bóg wychodzi naprzeciw człowiekowi i domaga się odpowiedzi. Ta odpowiedź to wiara i miłość. Dzięki wierze człowiek zostaje przeniknięty treścią misterium - miłością Trójcy Przenajświętszej. W oderwaniu od tego nie można mówić o chrześcijańskim doświadczeniu, a tym bardziej o chrześcijańskiej mistyce. I jeszcze raz wrócimy do terminologii. Mistyka, w najszerszym tego słowa znaczeniu, oznacza rzeczy tajemne, zakryte, do których nie ma bezpośredniego dostępu, a które należą do dziedziny religijnej lub moralnej. Termin mistyka sięga starożytności helleńskiej, gdzie posiada znaczenie religijne i oznacza sekret z dziedziny sacrum. Starożytni Grecy mistycznym nazywali to, co odnosiło się do misteriów, czyli tajemnych ceremonii religijnych, do których nie było dostępu bez pewnej inicjacji. Jeśli ktoś został wprowadzony w tajniki danego misterium, jeśli je poznał, miał obowiązek milczeć i zachować swoją wiedzę w tajemnicy. To religijne, starożytne, znaczenie tego słowa stało się podstawą do wypracowania chrześcijańskiego znaczenia terminów mistyczny i mistyka. Ojciec Gogola napisał, że odkrywanie pełnego znaczenia mistyki dokonywało się stopniowo, w trzech aspektach zgłębiania misterium: biblijnym, liturgicznym i duchowym. Wymiar duchowy pochodzi z najpóźniejszego okresu. Pismo św. i sakramenty stanowią bowiem źródło życia duchowego. Mistykę, jako szczególne doświadczenie duchowe, można określić tylko w powiązaniu z Misterium Chrystusa. Doświadczenie misterium jest możliwe tylko dzięki Bożemu działaniu w wierzącym. Wierzący musi być na to działanie otwarty. Wychodząc od misterium Chrystusa jako źródła mistyki, mówi się o jej potrójnych korzeniach: biblijnych, liturgicznych i teologicznych. Korzenie biblijne Przymiotnik mistyczny oznaczał na początku najgłębszy sens Pisma świętego, do którego można było dojść jedynie przez wiarę. Tradycja chrześcijańska uznaje potrójny sens Pisma św., mianowicie: alegoryczny, topologiczny (zastosowanie moralne) oraz anagogiczny: sens duchowy, odsłaniający całą pełnię Pisma świętego, który odkrywamy dzięki doświadczeniu życia wiecznego na tyle, na ile jest tu na ziemi możliwe. Sens topologiczny i anagogiczny wiążą się ściśle z życiem sakramentalnym Kościoła. Jest tak dlatego, gdyż w sakramentach uobecnia się tajemnica Chrystusa. Korzenie liturgiczne Głęboką rzeczywistość sakramentów nazywano mistyczną. Chodzi o rzeczywistość ukrytą, a równocześnie ukazywaną przez widzialne symbole. Rzeczywistość ta, według wiary chrześcijańskiej, to nic innego jak misterium Chrystusa, które w pewien sposób jest dla nas dostępne, przyswajalne. Misterium głoszone przez Słowo Boże jest jednocześnie uobecniane przez celebrowanie sakramentów świętych. Chrześcijańskie życie mistyczne jest w związku z tym radykalnie sakramentalne. Korzenie duchowe Termin mistyczny odnosi się także do rzeczywistości tajemnic Bożej łaski w duszy. Mistycznym jest komunikowanie się z Bogiem na sposób nadprzyrodzony, możliwe dzięki łasce chrztu świętego. Misterium Chrystusa głoszone przez Słowo, a uobecniane w sakramentach Kościoła staje się obecne w duszy wierzącego i niejako przyswajalne przez niego. Powiedzmy teraz parę słów o postępie w mistyce. W okresie od narodzenia i chrztu aż do duchowego nawrócenia już możemy mówić o pewnych elementach mistyki. Są nimi wiara wlana i łaska uświęcająca. Mowa tu o przypadku ludzi ochrzczonych, którzy jeszcze nie podjęli głębszego, osobowego życia duchowego, w życiu których praktyki religijne spełniane są głównie pod wpływem zewnętrznych bodźców. Jednak posiadają już oni uczestnictwo w zbawczym misterium Chrystusa. O życiu duchowym w ścisłym znaczeniu można mówić dopiero po nawróceniu duchowym, kiedy to człowiek wypowiada Bogu swoje "tak" w wierze. W sposób świadomy przyjmuje łaskę, starając się przy tym oceniać całe swoje życie w świetle wiary i w takim też świetle podejmować wszystkie swoje życiowe zadania zgodne ze swoim powołaniem. Taki człowiek dąży do zjednoczenia z Bogiem praktykując modlitwę, współpracując z łaską w uwalnianiu serca od różnych ziemskich niewoli, korzystając z sakramentów, itp. Taka właśnie duchową działalność człowieka można nazwać mistyczną i będzie to znaczenie węższe od poprzedniego. Tutaj - jak przekonuje nas ojciec Gogola - życie duchowe staje się synonimem życia mistycznego. Nie jest ono jednak mistyką w ścisłym znaczeniu. Większość autorów duchowości rezerwuje termin mistyczny dla wyższych stanów życia duchowego. Według tych autorów stan mistyczny jest szczególnym rodzajem zjednoczenia z Bogiem i ma miejsce nie u każdego wierzącego, nawet u tych bardzo gorliwych. Jest to łaska szczególna, łaska, którą człowiek nie może się posługiwać tak, jak chciałby sam. Taki człowiek może wzbudzać, z pomocą łaski, która zawsze jest dla niego dostępna, akty wiary, nadziei, pokory, skruchy itp. jednak nie może w żaden sposób postarać się w najmniejszym chociażby stopniu o jakiś stan mistyczny. Czym dokładnie jest życie mistyczne i mistyczne doświadczenie, o tym napiszemy w następnym numerze "ŻKwŚ". Opracowano na podstawie: "Teologia komunii z Bogiem" o. Jerzy W. Gogola OCD