Artykuł zawiera opis publikacji wydanej w związku z rocznica 30-lecia istnienia Roztoczańskiego Parku Narodowego. To staranie wydana i bogato ilustrowana monografia RPN-u, utrzymana w konwencji popularnonaukowej. Książka zawiera opisy Roztocza i samego parku tak pod kątem jego walorów przyrodniczych jak i kulturowych. Uzupełnieniem książki jest mapa Parku w skali 1: 50 000.

Roztoczański Park Narodowy ma już 30 lat. Powołany został rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 maja 1974 roku. Z tej okazji odbyła się w Zwierzyńcu uroczysta sesja oraz wydana została drukiem książka pt.: „Roztoczański Park Narodowy – człowiek i przyroda”. I o tej publikacji właśnie chciałbym Czytelnikom „Dzikiego Życia” napisać nieco więcej. Różni się ona bowiem znacznie od wszystkich książek jakie do tej pory powstały nt. RPN-u i Roztocza w ogóle. Jak zaznacza we wstępie redaktor, profesor Tadeusz Wilgat: „w dyskusji, jaka rozwinęła się nad projektem [książki- przypis K.W.] część dyskutantów opowiedziała się za wydaniem monografii naukowej Parku (...). Przeważyła jednak opinia tych, którzy uznali za pilniejsze ze względów społecznych przygotowanie popularnego wydawnictwa mogącego zainteresować szerszy krąg odbiorców”. I wyszło to omawianej publikacji zdecydowanie na dobre. Książka rzeczywiście zaciekawia treścią i zachwyca licznymi fotografiami.
W pierwszej części opracowania przedstawiono charakterystykę geologiczną i geomorfologiczną Roztocza jako całości, oraz czynników mających wpływ na jego unikalny charakter. Tutaj też zaprezentowano dzieje regionu od czasów prehistorycznych do współczesnych, ze szczególnym uwzględnieniem istnienia Ordynacji Zamojskiej – równie unikalnego tworu jak Roztocze, tylko w sferze społeczno-administracyjnej i gospodarczej. W osobnym podrozdziale przedstawiona została historia utworzenia parku narodowego na Roztoczu. We wstępnej prezentacji Parku scharakteryzowano jego powierzchnię w odniesieniu do powierzchni innych parków narodowych, kształt i granice, kategorie i rodzaje pokrycia powierzchni itp. Tutaj zawarto też charakterystykę symbolu Parku, którym jest konik polski (zwany też biłgorajskim) – potomek leśnego konia, tarpana. Osobny, bardzo obszerny rozdział poświęcono największemu bogactwu Parku, jakim są lasy. Zajmują one 95% jego powierzchni, co stanowi najwyższy wskaźnik wśród wszystkich 23 parków narodowych w Polsce. Dominującym zespołem jest buczyna karpacka zajmująca ok. 26% powierzchni leśnej. Flora Parku, opisana w kolejnym rozdziale, liczy ponad 950 gatunków roślin naczyniowych i pod tym względem RPN niewiele ustępuje parkom górskim, a znacznie przewyższa zbliżone wielkością parki na niżu. W tej liczbie jest 44 gatunki objęte ochroną całkowitą, z bardzo licznym tu storczykiem – obuwikiem pospolitym, który może być uznany za symbol flory RPN-u. Flora grzybów, wydzielonych w osobne królestwo, jest reprezentowana tu przez ponad 1000 gatunków, podobnie jak flora porostów. Fauna Parku licząca ok. 3700 gatunków charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem pod względem taksonomicznym, struktury ekologicznej, a przede wszystkim obecnością wielu elementów geograficznych związanych ze złożonością rozwoju historycznego tego terenu. Szczególną grupę stanowią tu ptaki liczące bez mała 200 gatunków, w tym 120 lęgowych. Osobliwością Parku jest konik polski, którego kilkadziesiąt osobników przebywa na jego terenie w hodowli „stajennej” i „rezerwatowej” oraz stosunkowo nowy gatunek w faunie – ryś. Szczególnie godny polecenia jest rozdział poświęcony zmienności sezonowej przyrody Parku – fenologicznym porom roku. „Poparty” licznymi fotografiami ukazuje Czytelnikowi odmienne oblicze parkowej przyrody w każdym okresie roku. Znaczną część opracowania poświęcono relacji Park-ludzie. W rozdziale tym przedstawiono charakterystykę ruchu turystycznego oraz licznych inicjatyw edukacyjnych podejmowanych przez pracowników Parku.
W ostatniej części książki zaprezentowane zostały perspektywy na przyszłość oraz liczne, niestety, zagrożenia. Największym jest szerokotorowa Linia Hutniczo – Siarkowa. Wybudowana została w 1978 roku (a więc zaledwie 4 lata po ustanowieniu Parku) mimo sprzeciwów wielu organizacji, nie tylko przyrodniczych, również: Naczelnej Organizacji Technicznej i Towarzystwa Urbanistów Polskich. Miała być rozwiązaniem doraźnym (na 15-20 lat) potem zaś miała zostać rozebrana. Minęło grubo ponad 20-lat a LHS nadal przecina ekosystemy Parku i ma się bardzo dobrze, a co gorsza pojawiły się plany jej modernizacji. Inne problemy to: nadmierna koncentracja ruchu turystycznego w kilku miejscach Parku (np. Stawy Echo), prywatna własność na jego terenie oraz problem z ochroną zwierzyny płowej. Zwierzyna ta, z uwagi na dość skomplikowany i niekorzystny kształt granic RPN, często wychodzi na obszar poza Parkiem i wyrządza tam szkody. Dyrekcja i pracownicy Parku duże nadzieje na przyszłość wiążą z siecią NATURA 2000, do której to sieci Park wszedł w całości jako ostoja siedliskowa. Szansą na promocję Parku będzie również włączenie go do projektowanego obecnie Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Roztocze.
Specjalnie dla turystów w dwu załącznikach zawarto opis ścieżek poznawczych wytyczonych na terenie Parku i tranzytowych szlaków pieszych przezeń przebiegających a także walorów znanej w Polsce, położonej w otulinie Parku, miejscowości Zwierzyniec i jej okolic.
Książka jest doskonałym, ale i niestety dość rzadkim w naszym kraju przykładem publikacji popularnonaukowej prezentującej w sposób łatwy i zaciekawiający omawianą problematykę ale jednocześnie nie nazbyt prostym, a przez to ubogim w treść i powtarzającym znane powszechnie fakty. To właśnie wywarzenie (jakie udało się zachować pomimo licznego, 12-osobowego, grona Autorów) między olbrzymią dawką wiedzy a sposobem jej przekazania jest jednym z najważniejszych jej walorów. Autorom udało się to poprzez zachowanie „złotego środka” pomiędzy opracowaniem naukowym (których dla Roztocza i RPN-u powstało już kilka) a publikacją o charakterze przewodnika turystycznego – sumując w sposób płynny ale i krytyczny cechy obu tych rodzajów.
Urody książce dodaje ponad 170 przepięknych, barwnych fotografii prezentujących przyrodę i krajobrazy Parku. Ich Autorem jest Paweł Marczakowski – wieloletni pracownik RPN. Ponadto tekst uzupełniają: streszczenie w języku angielskim, liczne kolorowe ryciny oraz dodana „extra” do publikacji dokładna mapa RPN-u w skali 1 : 50 000.
Dzięki dofinansowaniu ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie książkę można nabyć po bardzo przystępnej cenie. Wszystko to sprawia, że jest ona cennym nabytkiem nie tylko dla fascynatów Roztocza, ale dala każdego przyrodnika i turysty.  



Wilgat T.(red.),2004, Roztoczański Park Narodowy – przyroda i człowiek, Magic, Zwierzyniec, ss. 160,